|
Sztucery
Sztucer
jest bronią myśliwską, mającą tylko lufy gwintowane do strzału
kulami. Ze względu na wiele istotnych r�żnic sztucery dzieli się na:
1. Powtarzalne (repetiery), w kt�rych wprowadzenie do
komory nabojowej każdego ładunku i wyrzucenie strzelonej łuski lub
wyjęcie z lufy naboju wykonuje się ręcznie za pomocą mechanizmu
przeładowania. Z grupy sztucer�w powtarzalnych odr�żnia się:
repe-towane ręcznie za pomocą suwliwego zamka, ruchomej dźwigni (lever
action) lub przesuwnego cz�łenka (slide action).
2. Samopowtarzalne (p�łautomatyczne), w kt�rych po
ręcznym nabiciu pierwszym ładunkiem i oddaniu wystrzału wszystkie
czynności przeładowania kolejnych naboi odbywają się automatycznie.
Następne strzały wymagają ręcznego zadziałania tylko na spust. Ze
względu na odmienny napęd odr�żnia się sztucery samopowtarzalne
działające na zasadzie:
- odprowadzenia gaz�w prochowych przez boczny otw�r w ściance lufy,
- odrzutu lufy,
- odrzutu zamka p�łswobodnego.
3. Łamane (1- i 2- strzałowe), z jedną lub dwiema
lufami (ekspres), potrzebujące ręcznego wprowadzania każdego ładunku
do komory nabojowej, dostępnej dopiero po złamaniu broni.
Ad 1. Sztucery
powtarzalne
Szybkostrzelne karabiny powtarzalne (z magazynkiem rurowym),
przeładowywane ręcznie za pomocą ruchomej dźwigni lub przesuwnego
cz�łenka, zaczęto wyrabiać w Ameryce już od połowy XIX wieku. Stały
się one pierwowzorem dla myśliwskich sztucer�w powtarzalnych, kt�re
opracowali i zaczęli wkr�tce produkować: Benjamin Tyler Henry -
Oliver Fisher Winchester (mod. 1873), Andrew Burges - John Mahlon
Marlin (mod. 1875), William H. Elliot - Samuel Colt (mod. 1883).
Ciekawe, że sztucery tego typu, od początku używane powszechnie
przez amerykańskich myśliwych, nie zyskały w Europie większego
zainteresowania. Wynikało to chyba stąd, że europejscy myśliwi,
mający zwykle w�wczas duże dobra, nie potrzebowali wcale sztucer�w
wielostrzałowych. Podczas polowań stał bowiem obok strzelec, kt�ry
nabijał zapasowy sztucer i oba, zazwyczaj ciężkie, nosił.
 Rys.
3.1. Zesp�ł odpalający karabinu iglicowego Dreyse [40]: / - pocisk;
2 - podstawka pocisku z pastylką zapłonową; 3 - łuska papierowa; 4 -
prochowy ładunek miotający; 5 - iglica; 6 - element mechanizmu
uderzeniowego
W Europie pierwszy
karabin powtarzalny z suwliwym zamkiem ryglującym lufę od tyłu
został opracowany w 1826 roku przez niemieckiego konstruktora i
wynalazcę Johanna Nicolausa von Dreyse z S�merdy (koło Erfurtu).
Zesp�ł odpalający tego karabinu, pokazany schematycznie na rys. 3.1,
działał w ten spos�b, że uruchomiona długa iglica przebijała
papierową łuskę i nakłuwała pastylkę zapłonową. Iglic�wka Dreysego
stanowiła pierwotny wz�r dla następnych, bardziej doskonałych,
konstrukcji, jakie zaczęto wprowadzać w ostatniej ćwierci minionego
wieku. W tym okresie, spośr�d znanych konstruktor�w karabin�w
powtarzalnych, największą sławę zdobyli Niemcy: bracia Wilhelm
Mauser (1834-1882) i Peter Paul Mauser (1838-1914) oraz Austriacy:
Ferdinand Ritter von Man-nlicher (1848-1904) wraz z Otto Sch�nauerem
(1844-1913). Obie
konstrukcje, zar�wno Mausera jak i Mannlichera, zyskały duże
uznanie, gdy przerobiono na sztucery:
- znany niemiecki karabin powtarzalny mod. 1898,
produkowany przez Petera Paula Mausera w Oberndorfie i nazwany
sztucerem Mausera model 98/08;
- najlepszy wyr�b austriackiej fabryki broni w Steyr,
karabin powtarzalny Mannlichera mod. 1895 i jego odmianę, Mannlicher
- Sch�nauer mod. 1903.
Produkowane od tego czasu
w Europie sztucery powtarzalne miały prawie wyłącznie zamki
konstrukcji Mausera albo Mannlichera. Opracowane w�wczas modele
okazały się tak technicznie dobre, że większość myśliwskich
repetier�w, oczywiście po wielu korzystnych poprawkach i zmianach,
bazuje na tej samej zasadzie napędu mechanizm�w jeszcze dzisiaj.
Nowe konstrukcje
sztucer�w pojawiły się dopiero po II wojnie światowej, gdy
przestarzałe poniekąd repetiery zastąpiono w wojsku automatycznymi
karabinkami maszynowymi, w kt�rych wiele element�w wyrabia się z
blach tłoczonych. Jest jednak faktem, że przez ponad 3/4 wieku
sztucery myśliwskie i wojskowe karabiny powtarzalne cechowały się
niemal bliźniaczym podobieństwem.
Sztucer powtarzalny jest bronią bardzo stabilną i służy najlepiej
tym myśliwym, kt�rzy precyzję strzału stawiają wyżej niż
szybkostrzelność. Polscy myśliwi, podobnie jak w innych europejskich
krajach, używają do polowań przede wszystkim repetier�w, kt�re
złożone są z następujących zespoł�w:
- lufy o gwintowanym przewodzie;
- zespołu zamkowego, w skład kt�rego wchodzą: komora
zamkowa z magazynkiem, donośnikiem naboi i wyrzutnikiem łusek; zamek
z mechanizmem ryglowym, uderzeniowym i wyciągiem oraz urządzenie
spustowe i zabezpieczające;
- osady, zwanej też obsadą lub łożem.
Wypada tutaj nadmienić, że do wyposażenia sztucera zalicza się nie
tylko celownik mechaniczny, ale i optyczny.
Ad 2. Sztucery
samopowtarzalne
Sztucery p�łautomatyczne, ze względu na odmienny rodzaj napędu
mechanizm�w, mogą działać na zasadzie odrzutu lufy lub
p�ł-swobodnego zamka, a także odprowadzenia gaz�w prochowych przez
boczny otw�r w ściance lufy. Od niemal p�łwieku, do napędu
mechanizm�w sztucer�w zaczęto wykorzystywać coraz częściej energię
gaz�w prochowych w przewodzie lufy według metody pokazanej
schematycznie na rys.
 Schemat
sztucera samopowtarzalnego działającego na zasadzie odprowadzenia
gaz�w prochowych przez boczny otw�r w ściance lufy: 1 - lufa; 2 -
otw�r gazowy; 3 - komora gazowa; 4 - tłok gazowy; 5 - tłoczysko; 6 -
suwadło; 7 - sprężyna powrotna; 8 - komora zamkowa; 9 - zamek
Wiele (ponad 20) tego typu konstrukcji zastosowanych w broni o
r�żnych kalibrach, chętnie kupowanej w USA, nie znalazło jednak
większego zainteresowania u myśliwych europejskich. Przyczyniły się
do tego, niezgodne często z obowiązującym prawem łowieckim, naboje
oraz bardzo zasobne w amunicję magazynki i forma zewnętrzna (modna w
niekt�rych tamtejszych kręgach), naśladująca zazwyczaj broń
wojskową.
Spośr�d sztucer�w samopowtarzalnych produkowanych w Europie,
wyr�żniają się:
- Heckler & Koch mod. HK 770 (3-strzałowy z p�łswobodnym zamkiem) o
długości całkowitej 108 cm i masie 3,5 kg, z lufą o długości 52 cm
dla kalibru .308 Win.;
- Valmet-Hunter mod. M 88 (^-strzałowy z odprowadzeniem
gaz�w)
0 długości całkowitej 108 cm i masie 3,8 kg, z lufą o długości 52 cm
dla kalibr�w .308 Win. i .30-06.
Myśliwi w Polsce (i nic
tylko) posługują się najczęściej jednak p�łautomatami FN Browning
mod. BAR (Browning Automatic Rifle). Wytwarza się je w belgijskiej
fabryce broni (Fabriąue Nationale d'Armes de Guerrc FN), czynnej od
1889 roku. Obecnie FN, będąc w koncernie międzynarodowym, produkuje
r�żnorodne nowoczesne uzbrojenie wojskowe (m.in. pistolet maszynowy
UZI - skr�t od nazwiska i państwa izraelskiego konstruktora Gala
Uziela) oraz doskonalił broń i amunicję do strzelań myśliwskich i
sportowych.
Sztucery samopowtarzalne FN Browning mod. BAR charakteryzują
następujące właściwości:
- wykorzystanie energii gaz�w prochowych w lufie do
napędu mechanizmu ryglowego, zamykającego, zabezpieczającego,
przeładowania broni i napięcia sprężyny iglicy;
- obrotowe zamknięcie lufy za pomocą 7 mocnych występ�w
ryglowych;
- automatyczne zablokowanie mechanizmu spustowego,
widoczne po wciśniętym bezpieczniku sworzniowym ulokowanym
poprzecznie w tylnej części kabłąka;
- nieznaczny nacisk na język spustowy podczas
wyzwalania wystrzału (ok. 8 N, czyli 0,8 kG);
- magazynek dla czterech naboi Magnum albo pięciu naboi
o kalibrze standardowym (możliwa jest wersja magazynka na 2 lub 3
naboje);
- zasilenie broni nabojami dokonuje się po uruchomieniu suwaka
1 otwarciu zawiasowo magazynka, albo odłączeniu pustego pudełka od
wieczka i założeniu zapasowego;
- połączona na trwale lufa o długości 55 cm może mieć
kaliber .270 Win.; .308 Win. i .30-06 (dla naboi standardowych) albo
7 mm Rem. Mag. i .300 Win. Mag.;
- na zewnątrz lufy znajduje się szczerbina celownicza
(przestawiana wg systemu Williamsa) oraz muszka z ochronną osłoną;
- do osadzenia lunety celowniczej, w pi/yj-oiow
miejscach, nadaje się najlepiej montaż czop�w Ittmu / JH.
- długość całkowita 110 cm i masa około 3,4 l
- szybkostrzelność większa niż repetier�w, r�wnied pi/v
ręcznym przeładowywaniu;
- staranne wykonanie i dobre zbalansowanie brom ortl
doskonałe skupienie punkt�w trafień po oddaniu serii strzał�w.
Wypada tutaj jeszcze
nadmienić, że p�łautomatyczny system działania sztucera BAR nie
świadczy wcale o tym, by miał służyć do "automatycznego" zabijania
zwierzyny. Automatyka mechanizm�w ułatwia po prostu cykl
przeładowania broni, kt�ra jest w dodatku niemal dwa razy tańsza od
ekspresu, np. firmy Frankonia (nic wymieniając innych - droższych).
Używając sztucera samopowtarzalnego należy mieć jednak na względzie
fakt, że automatyczna praca mechanizm�w wymaga naboi o wymiarach
odpowiadających ściśle normom międzynarodowym, a więc pochodzących z
dobrych wytw�rni (np. RWS, FN-Legia, Hirtenberger, Sako, Lapua).
Ad 3. Sztucery łamane
Zamiar wprowadzenia do użytku sztucer�w łamanych zrodził się już
dawno i z tej przyczyny, że broń łamana ma dużo zalet dających się
odczuć dopiero podczas polowań. Broń kulowa tego typu, kr�tsza i
lżejsza oraz lepiej zbalansowana, była i jest przeciwieństwem
konstrukcji wojskowych (długich i ciężkich), jakie oferowano dla
myślistwa coraz liczniej już na początku XX wieku. R�żnica długości
broni łamanej, w por�wnaniu z repetierem o suwliwym zamku, wynika
przede wszystkim z innego rozwiązania konstrukcyjnego zespołu
zamkowego. Na przykład, odległość od przedniego spustu do miejsca
uderzenia w spłonkę naboju wynosi dla sztucera łamanego (z zamkiem
wg systemu Anson & Deeley) zaledwie 5 cm. Przy lufie o długości 60
cm i kolbie z szyjką - 37 cm, cały sztucer (od stopki do ścięcia
wylotowego) będzie mierzył: 60 -+-5 + 37= 102 cm. Por�wnując go z
repetierem, np. o kalibrze 7x64, w kt�rym odległość od wlotu lufy do
miejsca zwalniania spustu wspomaganego przyśpiesznikiem niemieckim
wynosi 16 cm - otrzyma się:
60 + 16 + + 37 = 113 cm.
|
|
