|
Amunicja
Amunicja (łac. admunitio
'uzbrojenie') jest og�lnym określeniem dowolnego typu materiał�w
wybuchowych oraz r�żnorodnych naboi przeznaczonych do strzelania z
wszelkiego rodzaju broni palnej. Zakres znaczeniowy tego wyrazu
obejmuje r�wnież amunicję myśliwską, czyli kulowe i śrutowe naboje
do myśliwskiej broni palnej. Niewątpliwie jednym z ważniejszych
zadań naboju myśliwskiego jest spowodowanie wystrzału po uderzeniu w
spłonkę grotem iglicznym. Zachodzące przy tym, pozornie proste,
wyrzucenie pocisku z lufy jest w istocie złożonym procesem bardzo
szybkiej przemiany energii chemicznej prochu, poprzez stadium
energii cieplnej produkt�w spalania, na energię kinetyczną pocisku.
Powiązania przyczynowe dowodzą, że wystrzał z myśliwskiej broni
palnej wymaga użycia aż dw�ch rodzaj�w materiał�w wybuchowych.
Materiał wybuchowy jest związkiem chemicznym lub mieszaniną, kt�re
pod wpływem odpowiednich bodźc�w zewnętrznych ulegają szybkiemu
rozkładowi chemicznemu wydzielając dużą ilość ciepła i produkt�w
gazowych. Mechanizmy przenoszenia reakcji wybuchowej oraz jej
prędkość mogą być r�żne i zależą przede wszystkim od rodzaju
materiału wybuchowego.
Pod względem użytkowym materiały wybuchowe można podzielić na:
kruszące, miotające, inicjujące.
Materiał wybuchowy
kruszący charakteryzuje się tym, że zasadniczą formą jego przemiany
wybuchowej jest detonacja przebiegająca ze stałą prędkością rzędu
kilku tysięcy m/s. Ze względu na swe właściwości, materiały
wybuchowe kruszące nie mogą być przydatne jako środek miotający w
myśliwskiej broni palnej, gdyż ogromne ciśnienie i takaż prędkość
rozchodzenia się fali detonacyjnej rozsadziłaby broń jeszcze przed
wprawieniem pocisku w ruch.
Prochy i mieszaniny
zapłonowe
Materiał wybuchowy miotający (proch) jest wieloskładnikowym
produktem, stanowiącym jednorodną mieszaninę wybuchową. Podstawową
formą przemiany prochu, po uprzednim zainicjowaniu płomieniem, jest
spalanie wybuchowe nie przechodzące w detonację nawet przy bardzo
wysokich ciśnieniach. Charakteryzuje się on korzystnymi
właściwościami energetycznymi i balistycznymi oraz tym, że zawarte w
nim paliwo i utleniacz umożliwiają spalanie bez dostępu tlenu. Ze
względu na skład chemiczny oraz właściwości użytkowe, materiały
wybuchowe miotające można podzielić na: proch czarny (dymny) i proch
bezdymny (koloidalny).
Naboje kulowe z zapłonem centralnym
Nab�j kulowy jest nazwą kompletnej jednostki amunicji, niezbędnej do
oddania wystrzału z lufy gwintowanej. Podział naboi kulowych, według
uznanych kryteri�w, jest następujący:
1) naboje z zapłonem centralnym do:
- sztucer�w,
- broni kombinowanej,
- pistolet�w,
- rewolwer�w;
2) naboje z zapłonem bocznym do luf gwintowanych broni
myśliwskiej małego kalibru (w Polsce nie stosowane).
Podział ten umożliwia wprowadzanie r�żnorodnych, obecnie
usankcjonowanych prawnie w niekt�rych krajach, wyjątk�w, a
mianowicie:
- sztucer�w przewidzianych do naboi rewolwerowych,
- rewolwer�w przystosowanych do naboi sztucerowych i
pistoletowych,
- pistolet�w do naboi sztucerowych i rewolwerowych,
- naboi z zapłonem bocznym, stosowanych do wszystkich
rodzaj�w broni palnej.
Oczywiście, że na
wsp�łczesny kształt i jakość naboi kulowych wpłynęło wiele
wynalazk�w i ulepszeń dotyczących gł�wnie:
- broni palnej,
- materiał�w wybuchowych miotających (proch�w),
- materiał�w wybuchowych inicjujących (mas
spłonkowych). Pierwszy zespolony nab�j, służący do ładowania broni
od tyłu, opatentował w 1812 roku osiadły w Paryżu szwajcarski
wynalazca Samuel Johannes Pauly. Na urządzonym pokazie wynalezionych
naboi Pauly wystrzelił 22 razy w ciągu 2 minut, tj. w czasie
jednokrotnego załadowania broni od przodu, zyskując tym uznanie
samego cesarza Napoleona.
Wynalazek Pauly został
jednak, po obaleniu Napoleona Bona-partego, zapomniany i w 1832 roku
paryski rusznikarz Casimir Lefaucheux skonstruował pierwszą łamaną
strzelbę oraz scalony, samouszczelniąjący się nab�j. Pokazany na
rys. 7.2 nab�j Lefau-cheux zaopatrzony jest w spłonkę pobudzaną po
uderzeniu kurkiem w znajdującą się na zewnątrz część iglicy. Mimo
niewygody, jaką stanowił wystający z przydenncj części naboju
stalowy "sztyft", konstrukcje Lefaucheux odniosły duży sukces i były
stosowane w myślistwie aż do pierwszej wojny światowej.
Wynalezienie zespolonego
naboju kulowego z zapłonem centralnym i metalową łuską przypisuje
się słusznie amerykańskiemu pułkownikowi Hiramowi Ba (łanowi.
Skonstruowany przez niego w 1865 roku nab�j z oryginalną spłonką
został niemal natychmiast wypr�bowany podczas osiatnich miesięcy
amerykańskiej wojny secesyjnej (1861-1865). Łuskę do tego naboju,
pokazaną na rys. 7.3,
wykonywano początkowo najczęściej z miedzi, a p�źniej tylko z
mosiądzu. Wzmocniona część denna łuski Berdana zawierała ostro
zakończone kowadełko, usytuowane nad środkiem spłonki zapalającej.
Między spłonką i ładunkiem prochowym istniał na początku tylko
pojedynczy otw�r ogniowy, ale p�źniej zastąpiono go dwoma lub nawet
trzema, rozmieszczonymi symetrycznie, kanalikami. Naboje z zapłonem
centralnym i spłonką Berdana zastosowano wkr�tce, pioniersko, w
karabinie systemu Mausera model 1871 i stąd zapewne nazywają ją
niekt�rzy "spłonką typu mauserowskiego".
Kolejnym krokiem milowym na
drodze wdrożeń wynalazk�w w dziedzinie amunicji był nab�j kulowy, w
kt�rym zamiast prochu czarnego zastosowano proch bezdymny
(nitrocelulozowy). Taki właśnie nab�j wykonano i użyto po raz
pierwszy w 1886 roku do karabinu skonstruowanego przez francuskiego
podpułkownika Nico-lasa Lebela. O skali uzyskanego postępu w
zakresie skuteczności kulowej broni palnej najlepiej świadczy
por�wnanie osiąg�w naboi do karabin�w Lebel oraz Mauser model 1871
(na proch czarny), zawarte w tabeli 7.1.
Należy przy tym nadmienić, że dopiero naboje
zastosowane do karabinu Mauser model 1888 dor�wnywały praktycznie
osiągom broni typu Lebel. Odpowiednia przer�bka karabinu M 88
została p�źniej zaaprobowana przez myśliwych tak dalece, że nawet
obecnie spotyka się jeszcze lufy broni myśliwskiej tego kalibru.
Naboje śrutowe
Rozw�j amunicji śrutowej rozpoczął się w zasadzie od 1832 roku, gdy
paryski rusznikarz Casimir Lefaucheux skonstruował i wprowadził do
użytku strzelbę łamaną, zwaną p�źniej lefosz�wką oraz scalony nab�j
pokazany na rys. 7.2. Kolejny wynalazek, jakiego dokonał londyński
rusznikarz Charles Lancaster, polegający na przystosowaniu w 1852
roku strzelby (zwanej lankastr�wką) do naboi ze spłonką umieszczoną
centralnie w dnie łuski, a także wdrożenia Dreysego, Teschnera i
innych wymusiły w następstwie konieczność ujednolicenia wymiar�w
kom�r nabojowych oraz luf, a więc r�wnież i stosowanych naboi.
Potrzeba unifikacji wymiar�w wynikała przede wszystkim stąd, że
kalibry produkowanej dotąd broni i amunicji powstały z masy funta
obowiązującego w poszczeg�lnych krajach (np. funt rosyjski = 409,512
g, funt nowopolski = 405,5 g itp.). Na skutek poczynionych
uzgodnień, wszyscy producenci przyjęli w 1911 roku wywodzący się z
Anglii kaliber według tzw. wago-miaru, czyli liczby kul odlanych z
ołowiu o masie jednego angielskiego funta (1 lb. - 0,45359 kg).
Nieco p�źniej zaistniała
pilna potrzeba ujednolicenia długości łusek. Przyczyną był fakt, że
właśnie długość łuski przed jej zakręceniem albo zawinięciem, czyli
otwartej (strzelonej), a nie zelabo-rowanego naboju, winna być
dopasowana do wymiar�w komory nabojowej i przede wszystkim stożka
przejściowego w przew�d lufy.
Po początkowym chaosie, przy wprowadzaniu do użytku scalonych naboi
z łuskami o r�żnych wymiarach, uzgodniono, że standardowa długość
łuski będzie wynosiła 65 mm (wymiar zbliżony do 21/! ).
Znamienne, że mimo upływu wielu lat konstrukcja wsp�łczesnych naboi
śrutowych, nie biorąc pod uwagę zmian spowodowanych wprowadzeniem
bezdymnego prochu, pozostała prawie taka sama. Trzeba jednak
przyznać, że w żadnym innym typie naboi nie stosowano od początku
jego wytwarzania tylu r�żnorodnych materiał�w, jak w śrutowym.
Wsp�łcześnie wyr�żnia się dwa zasadnicze,
pokazane na rys. 7.14, rodzaje naboi śrutowych. Pierwszy z nich (typ
a), wytwarzany z materiał�w ulegających p�źniej łatwemu rozkładowi,
sprzyja ochronie środowiska naturalnego i jest, przede wszystkim z
tego względu, używany do polowań przez myśliwych niemal całej
Europy.
Drugi (typ b), do
wykonania kt�rego używa się gł�wnie tworzyw sztucznych szpecących
krajobraz przez długie lata ze względu na nikły naturalny rozkład,
służy w zasadzie tylko do wszelkiego rodzaju strzelań sportowych.
Og�lnie nab�j śrutowy dowolnego typu składa się z następujących
podstawowych element�w: łuski, spłonki zapalającej, ładunku prochu,
przybitki prochowej, ładunku śrutu oraz, gdy potrzeba, zatyczki na
śrut.
|
|
